Squash

Kvart år plantar eg squash og graskar i møkkadungen der hestemøkk og flis vert dumpa, og dette har gitt kjempeavlinger. I år derimot har det ikkje gått heilt som det plar.

Kvart år sår eg squash og grasskar i april, slik at dei er klare til utplanting tidlig i mai. Dette er litt mot "reglane" då begge desse er varmekjære plantar og mange ventar med å sette dei ut til dei er sikker på at natteteperaturane ikkje går for langt ned.

Å plante dei i mai har fungert utmerka her, og ein av grunnene er nok at desse vert planta i ein komposthaug med varmgang, slik at jordtemperaturen er høg og gjerne hjelper litt på luftemperaturen over også. Vel, i år er det fleire ting som har gått skeis.

Den første sådden gjekk ikkje så bra. Eg har litt gamle før og sidan eg ikkje er veldig flink til å oppbevare dei slik dei bør var nok spireprosenten falt kraftig. Berre ein squash kom opp. Denne vart planta ut i den varme perioden i april/mai.

Sådde ny runde, og der kom det opp både squash og grasskar, sjølv om spireprosenten her også var noko laber. Etter ei veke putta eg enno fleire frø i jorda.

Dei som spira i andre omgangen vart satt ut, akkurat då veret slo om og me fekk ein kjølig periode, med mykje nedbør. Og slik har det vore nesten fram til no.

I tillegg har møkkadungen vore i dårlig driv i vår, av ein eller annan grunn og der temperaturen har lagt på rundt 40 grader, har den no berre vore rundt 15.

Den første squashen hadde vokse bra i den varme perioden, men stogga heilt opp då det slo om og vart kaldt. Dei som akkurat vart planta ut slutta og vokse og ser veldig stusselige ut. I tillegg har nokre sniglar vore å forsynt seg litt. Heldigvis har været vorte noko betre, og berre på nokre få dagar ser det ut som om dei kjem seg.

Eit ynkeleg eksemplar av ein graskarplante, som med stor tydelegheit klagar på behandlinga den har fått i vår

Eg er ein ganske u-urolig dyrkar, og tenkjer at det nok av og til vil gå galt med enkelte sådder. Så eg har ikkje pusla noko ekstra om desse, dei har berre fått stått. Dei ser ut til å klare seg, og den fyrste squashen, som var ganske stor før kulden satte inn, den har fått sin fyrste squash, så no tenkjer eg me er i gang.

Dei siste plantane har eg akkurat planta ut. Dei fekk ein overgangsperiode under ein fiberduk, og der ser det ut som dei har trivast godt. Så, til tross for treg start, der korkje vêr, komposthaug eller før har spela på lag, ser det no lyst ut for årets avling.

Eple- og plommetrea får litt stell

I dag var det på tide å slå i eplehagen, som eg likar å kalle den. Eg har berre 3 epletre og 3 plommetre, samt at det er satt inn nokre bærabusker her, hhv rips og solbær. Graset som er slår ser eg på som ein ressurs, ikkje som avfall, og stort sett er det for lite gras.

Gras er næring. Næring til jorda, eller rettare sagt mikrolivet i jorda. Det er næring til mark og biller, sopp og mykje anna. Desse igjen er med å lagar næring til plantane. Ein mark kan f.eks bæsje opptil 1 gram pr døgn, 1 gram rein plantenæring. Er ikkje det fantastisk???

Når eg slår områder, rakar eg saman graset og bruker det som dekke. I dag var det eple- og plommetrea sin tur.

Eg kunne eigentleg berre raka alt saman og lagt det inn rundt stamma, men eg gjer det ein anelse meir omstendeleg en det og tek meg tid til å legge aviser under treet fyrst. Grunnen til dette er enkelt og greit at det vert lettare å slå rundt trea. Eg brukar ryddesag når eg slår, og eg er veldig redd for at eg ein dag skal slå for nært treet og på den måten skade det, eller i verstefall klare å ringabarke det. Med avisdekke vert det ein sirkel rundt treet der det ikkje veks noko og dermed lett å slå. 

Fyrst legg eg eit godt tjukt lag med aviser rundt treet. Det fine med aviser er at desse hindrar gras osv å vekse igjennom i starten, men etter ei stund vil desse bli omdanna til jord, og dekkmateriale oppå vil då komme til nytte nede i jorda. Ein kan også bruke papp frå t.d. pakkassar osv. Det gjer same nytten.

Til slutt legg er graset på toppen i eit godt og tjukt lag. Eg prøver å ikkje legge det heilt tett inntil stammen, men dreg det nokre cm frå, for å hindre at det vert for tett. Ein kan ein fylle på meir klypp seinare dersom omdanninga går raskt. Til neste år er avisene borte og ein må legge på eit nytt lag av desse. Trea her fekk seg også ein god porsjon med kompost tidleg i vår, så desse skulle vere bra gjødsla for sessongen. Heilt naturleg, utan bruk av kunstige midlar.

Ny og utvida kjøkkenhage

Før om åra har eg dyrka mest i pallekarmar som har vore lett spredd rundt på tunet. Eg har hatt lyst til å få meg ein mer "ordentleg" kjøkkenhage med større plass og i vår har den drømmen gått i oppfyllelse.

Prossessen:

Eg hadde sett meg ut eit område eg tenkte kunne høve, og som ikkje ville øydeleggje for mykje med tanke på slått o.l. Eg snusa litt på ideen om å bruke no-dig prinsippet, men fekk tilbod om å grave opp området med gravemaskin og takka ja til det. Eg kan gå over til no-dig sidan, og det var litt skummelt å gje seg i kast med noko slikt utan å eigentleg kunne så mykje om det.

Når gravemaskina fyrst var på plass skulle me også rydde opp i eit område som låg tett inntil det feltet eg hadde tenkt å dyrke. Her har det berre vore hogge ned småskog i fleire omgongar, så det låg hagar av kvist og kvast, og det voks berre bregner og bringebærris her. Når me fyrst hadde fått begynt å rydde i området her, viste deg seg at det var mykje jord her og faktisk ganske fint, og planen blei endre. Her skulle eg anlegge kjøkkenhagen. Og det beste? Det andre området ligg heilt "vegg i vegg", så mogelegheiten for utviding er i høgste grad til stades. Jippi!

Sjølv etter at gravemaskina hadde gjort seg ferdig var det mykje arbeid att. Eg syns det var vanskeleg å sjå føre seg sluttresultatet. Eg bestemde meg for å ta halve og halve omrdået. Først markerte eg kvar midten skulle vere, der ville eg ha ein gangveg. Eg ville også ha ein gangveg på høgre sida av feltet og det var denne eg tok til med først. Eg grov først ei grop, og deretter fyllte eg den med stein etterkvart som eg gjekk over åkeren og rensa den. Over steinen la eg duk og så flisk på toppen der igjen.

På denne halvdelen av åkeren satt eg poteter. Eg la på ein del komposter hestemøkk/flis, og byrja å lage jorddekke. Eg har tre sortar; Juno, som er ei tidligpotet, Kers Pink og Beate. Alle var grodde på førehand og nokre hadde eg lagt i jord for å lage rot på, noko eg har skrive om i ein tidlegare blogg. 

Etterpå laga eg midtgangen. Her la eg berre duken rett på marka og la flis over. Det blei nok faktisk vel så bra som den med stein. Stødig å fin å gå på, og ein slepp å trampe rundt i åker, og det er faktisk mykje reinslegare.

Når dette var gjort fekk eg planta ut litt i den siste halvdelen av åkeren. Her er det stor variasjon i plantar, men det kjem eg tilbake til lenger nede. Eg har også fått dekka mykja av området med gras, for her er det dyrking med jorddekke som gjeld.

Heilt til slutt laga eg grusveg frå åkeren og ned på vegen att. Igjen duk under, og så la eg ein fin grus som set seg og vert veldig fast på toppen.

Det veks flott i åkeren. Jorda virka litt daud, med lite liv i, men etter at eg har køyrt på kompost og lagt på gras verkar det som om det byrjar å livne til. Håpar det gjeld for mikrobar og anna godsaker som me ikkje ser også.

Her er ein statusrapport frå 25. juni:

Plantar i åkeren:

På den høgre halvdelen er det satt poteter, Juno, Kers Pink og Beate. Under potetene er det Mangold, og her er også planen om å sette ut ein eller to grønnkålplantar. Mot den høgre gangvegen har eg planta ei rad med sukkererter, ispedd nokre høge solsikker her og der. Om dette vil fungere anar eg ikkje, men den som intet våger osv.

Den nederste kanten på feltet er også kanta med solsikker, men her er den ein lav sort, for å unngå at dei skal skugge for sola.

Over der igjen er det eit felt med løk, gul og raud. I den litle tunnelen med duk, og ved sidan av er det kålrot og eit par blomkålplantar. Etter det kjem eit felt med selleri, asparges og purre. Berre nokre få plantar av kvar, då det gjekk litt skeis med den sådden.

I det feltet som ikkje er dekka med gras øverst her er det sådd gulrøtter. Dei er eg noko usikker på korleis det vil gå med, sidan det her var nokre kattar som syns det var høveleg å gå på do.

Feltet vedsidan av med grasdekke er tomt, og ventar på nokre fleire blomkålplantar som snart er klar til å settjast ut.

Til slutte har eg kanta inn mot den midterste gangvegen her med jordbærplantar.

No er det spennande tider framover, for å sjå korleis alt dette vil utvikle seg.

Kompost

Eit av mine mål er å nytte dei resursane som finns kring meg. Og då er kompost ei naturleg del av dette. Eg har to typar kompost som eg nyttar, og eg ynskjer å starte opp ein tredje.

Hestemøk/sagflis: 

Eg har hest og difor vert hestemøk ein naturleg del av det å dyrke. Denne brukar eg faktisk i fleire fasar. Om vinteren når hestane er oppstalla deler av døgnet køyrer eg ut møk og sagflis i ein haug.

Eit kveldsbilete av komposten med eine varmbenken i bakgrunnen. 

På bilete over ser ein komposthaugen, som består av sagflis, hestemøk og gras slik den er no. Den er varmgang nede i haugen, men mykje uomdanna materiale også. Om sommaren vert denne nytta til å dyrke squash og graskar i. Det er mange som er redd for å dyrke i fersk møk og meiner den må brenne so og so lenge ellers vil den ikkje fungere. Eg har ikkje den erfaringa. Tvert i mot. Plantane veks godt til og med om våren når temperaturen ikkje er så høg. Dette trur eg er takka vera varme frå komposthaigen. God avling vert det også. 

Nyplanta graskar, rett i komposten.

På hausten når squash og graskar har gjort sitt vert haugen lagt til vidare modning og tatt fram att eit år eller to seinare til bruk. Då er den vorte mykje meir omdanna, og eg brukar relativt store mengder av denne i bed, karmar, rundt frukttre og på bærbusker. Litt flis kan ein framleis finne, då det er lang nedbrytingstid på denne, men det ser ikkje ut til å spele noko rolle. 

Ei heil traktorskuffe med herlegheiten

Bokashi: 

Bokashi kan vel nærast kallast ein trend for tida, men eg tykjer det er ein flott, enkel måte å ta hand om kjøkkenavfallet på. Først og fremst gjev eg hønene mest mogeleg av det dei likar, men det vert alltid litt matavfall som ikkje kan etast, som bananskal, appelsinskal og kaffegrut. 

Den aller beste måten å nytte matavfall på - gi det til hønene, og så gir dei egg tilbake. 

Bokashi er kort fortalt ein måte å fermentere maten på, slik at nedbrytinga går raskt etterpå: 

1. Samle matavfall i ein beholder, tom over i ei lufttett bøtte ein gong for dag og bruk spesialstrø. 

2. Når bøtta er full vert denne satt til fermentering/syrning i 2 veker

3. Grav ned i bed, krukker eller eigen "jordfabrikk" og matavfallet vert raskt omforma til god, næringsrik jord. 

Her skal det vekse tomatar seinare i sommar. 

Dersome ein ynskjer meir inngåande informasjon er bokashinorge.no ein bra stad å starte. 

Kaldkompost:

Kaldkompost, til kompostering av avfall frå kjøkkenhagen er ein type kompost eg ynskjer å starte opp med. Eg laga meg ein i fjor, men desverre var plasseringa særs lite gjennomtenkt og denne måtte fjernast. No skal det seiast at eg er usikker på om eg vil ha nok materiale til ein slik kompost, då eg også har planar om å dyrke mest mogeleg med dekke, så det lyt me sjå an litt. 

Rote poteter

Eg har dyrka poteter i fleire år, med relativt bra hell. Det dårlegaste året var nok i fjor. Avlinga blei bra, men mykje skurv på potetene. Eg vel å skulde den varme og tørre sommaren, og for dårleg vatning.

Mimring frå i fjor då eg hadde desse to gode hjelparane med meg til potetsettinga

Når eg har sett poteter før har eg ikkje gjort noko med dei på førehand. Eg har plukka opp potetene og sett dei rett ut. Ikkje grodd dei eller noko, slik mange plar. Eg har kun hatt typen Øygardspote (nokre stadar vert den kalla Fjærlandspote), som er ein sein type og då har ikkje ei veke eller to til eller frå spelt noko rolle.

I år, derimot, vert det andre bollar (eller poteter 😉). Eg har kjøpt inn settepoter av typen Juno, Beate og Kers Pink. Dei to siste har eg tenkt å førgro, men ellers ikkje gjere noko spesielt med dei, sidan desse er halvseine/seine sortar. Juno derimot skal eg leike meg litt med.

Eg har nemmeleg satt 20 stk til groing og roting. Eg skal forklare nærare:

Eg har valgt å brette potter i avispapir, ei til kvar potet. Denne er fylt med jord, og poteta ligg på toppen. Målet her er at den skal utvikle både røtter og groer på same tid, og på den måten få eit forsprang når eg skal setje dei ut. Eg kjem til å setje dei ned, med potta på. Den vil då komposterast og gå i oppløysing, og samstundes håpar eg at det på denne måten vil bevare røtene best mogeleg.

Potte av avispapir

Resten av poteten av denne typen kjem eg berre til å førgro, og eg er spent på om eg kan hauste dei som er grodd og rota tidlegare enn dei som berre er grodd. Eg les og høyrer varierande meiningar kring dette, og då må ein så klart prøve sjølv.

Faktisk tykte eg det var litt fasinerande å sjå rekasjonane då eg posta eit innlegg kring dette på Facebook. Mange varierande reaksjonar; nokre syns det var spennande, andre unødig og unyttig, men det var til og med dei som var på grense til å verte irritert - for slikt var ikkje vanleg å gjere. Ja, ja, heldigvis har eg rett til å leike så mykje eg vil i eigen hage.

Det går enno litt tid før potene kan setjast ut. I fjor satte eg dei 10. mai, så eg satsar gjerne på same tidspunkt i år (kanksje litt tidlegare) dersom langtidsvarselet ser bra ut.

No er det førbels berre å vente å sjå om det vert både blad og rot på potetene.

Varmebenken er full

Dei siste dagane har eg sådd og planta ut i varmebenken og no er den full. I den er det no:
- sommergulrot
- redikk
- plukksalat (planter)
- spinat (planter)
- hovudsalat (planter)
- mainepe
- rødbeter

Dette er et veldig testforsøk så blir veldig spennande å sjå. Temperaturen ligg på rundt 10 garder i benken, ca 30 nede i jorda. Då eg planta ut salatene stakk eg gongen ned i jorda for å lage hol til plantane og det var god varme å kjenne.

Eg har sådd meir inne også no. Grønnkål (både grønn og lilla type) selleri, sellerirot, purre og asparges. Sidan eg reknar med at det vert trangt i vinduet under vekstlyset etterkvart, køyrer eg i gang ein varmebenk til. Meininga med denne er at eg skal kunne sette ut ein del plantar der for å sørge for at slle går nok lys. Enno eit prøveprosjekt.

Fyrste sådd i varmbenken

I dag tok eg steget og sådde i varmebenken. Dette vert spennande. Dette vert selvfølgelig veldig spennande, spesielt sidan det er meldt temperatur heilt ned på minussida om nokre dagar. Det ser heldigvis ut til at det skal går fort over.

I benken no står det et så-trau med diverse salatar. Dei skal få vekse litt til før eg plantar dei ut, men dei har nok betre lys der enn inne. I tillegg sådde eg i dag rødbete. Det er veldig sjangsespel, sidan den lett kan gå i stokk dersom det vert kaldt etter at den har spira, men eg har valgt ein type som skal tåle dette betre en andre typar. Dette er ei rødbete som heiter Moulin Rough - kjempefin rødbet, som er raud heilt gjennom. Eg dyrka denne i fjor. Den var lekker og god, men i den tørre sommaren vart dei litt små.

Den andre sådden har eg meir tru på. Det er ei mainepe som heiter Snowball. Den har eg prøvd ein gong før, for to år sidan trur eg, og det vart heilt misslukka. Dei spirte osv, men danna ikkje nok rotknoll i det heile, men eg prøver igjen med godt mot.

Temperaturen i benken ligg jevnt på rundt 20 grader nede i jorda Lufttemperaturen varierar gjennom dagen, men har vist ein gjennomsnittstemperatur på ca 13 grader. No gler eg meg til eg kan plante ut dei salatane som står der å godgjer seg.